ეპიდემიოლოგი მანანა გაგუა წლების მანძილზე საქართველოში თენგიზ ცერცვაძის გუნდში მუშაობდა. ახლა ამერიკაში ცხოვრობს და პანდემიას, სხვებისგან განსხვავებით, პროფესიონალის თვალით აკვირდება. ფიქრობს, რომ მსოფლიო სერიოზული გამოწვევის წინაშე დგას, ადამიანებისთვის კი ის მდგომარეობა, რომელიც რამდენიმე თვის წინ რუტინად მიაჩნდათ, კარანტინის პირობებში სანატრელი გახდა.
- ამერიკაში 21 წელია, ვცხოვრობ. თავდაპირველად ბოსტონში, მასაჩუსეტსის შტატში, შემდეგ ჩრდილოეთ კაროლინაში და ახლა მერილენდში, ქალაქ ანაპოლისში. კორონავირუსმა აბსოლუტურად თავდაყირა დააყენა ჩვენი ცხოვრების წესი. თუ ადრე ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე დავდიოდით ყველგან, სადაც გვინდოდა და ვაკეთებდით იმას, რაც გვინდოდა, ახლა იძულებულები ვართ, დავრჩეთ სახლში და მხოლოდ აუცილებელი საჭიროებებისთვის, ძირითადად პროდუქტების საყიდლად გავიდეთ გარეთ. გავაუქმეთ თეატრის სეზონის ბილეთები, ვეღარ მივდივართ მეგობრებთან ერთად კაფეში, რესტორანში, კონცერტზე, ან სტუმრად. ჩემი შვილი ჩვენგან ერთი საათის სავალზე ცხოვრობს, მაგრამ გვერიდება და კარგა ხანია, არ გვინახავს. ასეთ დროს უფრო ხვდები და აფასებ იმ რუტინას, რომელიც თითქოს ადრე მოსაწყენიც გეჩვენებოდა. ჩვენ კიდევ შედარებით გაგვიმართლა, რადგან ოკეანის ნაპირას ვცხოვრობთ, ეზოც გვაქვს და სამეზობლოშიც ვახერხებთ სეირნობას, მაგრამ რა თქმა უნდა, ეს ვერანაირად ვერ შეცვლის იმას, რაც ადრე იყო.
- თქვენს შტატში რა მდგომარეობაა?
- შტატის სტატისტიკით, 992 შემთხვევაა დღეს, ხვალ ალბათ 1000 იქნება. პირველად კორონავირუსის შესახებ ინფორმაცია რომ გავრცელდა, ყურადღებით ვადევნებდი თვალს, შევდიოდი ჯანმო-ს და ამერიკის დაავადებათა ეროვნული ცენტრის საიტზე, ასევე ვუსმენდი აშშ-ის ეროვნული ინსტიტუტის (NIH) დირექტორის, ენტონი ფაუჩის ბრიფინგებს. რა თქმა უნდა, ვნერვიულობდი, მაგრამ თავიდანვე ადეკვატურად ვერ შევაფასე ამ ვირუსის შესაძლებლობები და მასშტაბი. მაშინ, როდესაც საქართველოში არც ერთი შემთხვევა არ იყო და ამერიკაში ალბათ 200-მდე, ვიმედოვნებდი, რომ ეს შეიძლება, ყოფილიყო გრიპის მსგავსი ვირუსი, რომელიც სეზონურად უამრავ ადამიანს აავადებს და სამწუხაროდ, ათიათასობით ადამიანი იღუპება მისი სხვადასხვა გართულების გამო. რატომ მინდა, ამას ხაზი გავუსვა? - თუ მაშინ, ინფექციის გავრცელების ადრეულ ეტაპზე კიდევ შეიძლებოდა ასეთი შეცდომის დაშვება, ახლა, როდესაც ეპიდემია პანდემიაში გადაიზარდა და ბევრ ქვეყანაში სრულიად კატასტროფული მდგომარეობაა, აქა-იქ და არც თუ იშვიათად ისევ ვხვდები მოსაზრებას, რომ ეს გრიპის ვირუსივითაა, სეზონურია და დათბობასთან ერთად გადაივლის, ამას არანაირი გამართლება არა აქვს. ვირუსი აღმოჩნდა, როგორც ახლა ხშირად ამბობენ, გაცილებით უფრო ვერაგი, ვიდრე ბევრს შეეძლო წარმოედგინა.
ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს: ჯერ ერთი, გადაეცემა ჰაერწვეთოვანი გზით, დაავადებული ადამიანი ხველების, ლაპარაკის და სუნთქვის დროსაც კი აფრქვევს სხვადასხვა ზომის წვეთებს, რომლებიც შეიცავს ვირუსს. ეს წვეთები შეიძლება დარჩეს ჰაერში აეროზოლის სახით, ან ზედაპირებზე რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღის განმავლობაში. გარდა ამისა, არსებობს სრულიად უსიმპტომო ფორმები, რომელთა გამოვლენა ტესტირების გარეშე შეუძლებელია, მაგრამ სამწუხაროდ, ისინი აინფიცირებენ გარშემო მყოფებს. ამიტომაა აუცილებელი კორონავირუსით ინფიცირების თავიდან ასაცილებლად, როდესაც გარეთ ვართ, ვეცადოთ, არ შევეხოთ სახეს, სახლში დაბრუნებისას და ყოფნისას ხშირად დავიბანოთ ხელები, 20 წამი გასაპვნა და 10 წამი ჩამობანვა, ალკოჰოლით, ან სხვა სადეზინფექციო საშუალებებით დავამუშავოთ ზედაპირები, კარების, მანქანის სახელურები, ტელეფონი და ა.შ. ბევრი გვირჩევს, სახლში დაბრუნების მერე, გამოვიცვალოთ ტანსაცმელი, გავრეცხოთ და მივიღოთ შხაპი. თუ ერთჯერად ნიღაბს და ხელთათმანებს იყენებთ, ისინიც ფრთხილად და წესების დაცვით უნდა მოვიხსნათ და გადავყაროთ. რაც შეეხება ნიღბებს, როგორც სპეციალისტები გვირჩევენ, ისინი ძირითადად უნდა ატარონ დაავადებულებმა და მედპერსონალმა, ჯანმრთელ ადამიანებს ნიღბების ტარებას არ ურჩევენ. ამ საკითხზე განსხვავებული აზრი არსებობს, აზიაში თითქმის ყველა ატარებს ნიღაბს, დასავლეთში არა.
- ეპიდემიოლოგი ბრძანდებით, საქართველოში რომელ წლებში მუშაობდით?
- სამედიცინო ინსტიტუტის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ფაკულტეტის დამთავრების შემდეგ განაწილებით რამდენიმე წელი ვმუშაობდი ბათუმის რესპუბლიკურ სანეპიდსადგურში. 1993 წელს დავიწყე მუშაობა შიდსი-სა და კლინიკური იმუნოლოგიის ცენტრში და ეს იყო ალბათ ჩემი პროფესიული საქმიანობის ყველაზე საინტერესო წლები. ცენტრი იყო სრულიად გამორჩეული სამედიცინო დაწესებულება ბევრი თვალსაზრისით. ის შეიქმნა 1989 წელს ბატონი თენგიზ ცერცვაძის ინიციატივით, იყო ერთ-ერთი პირველი პოსტსაბჭოთა სივრცეში და როგორც იტყვიან, ფეხდაფეხ მიჰყვებოდა შიდს-ის ეპიდემიას. პაციენტების ტესტირება, კონტაქტების გამოვლენა, კონსულტირება, მოსახლეობის ინფორმირება, პროფილაქტიკური ღონისძიებები ხორციელდებოდა ჯანმო-ს და მსოფლიოს სხვა წამყვანი სამედიცინო ორგანიზაციების რეკომენდაციების შესაბამისად, ცენტრში მუშაობა იყო რთული, რადგან ბატონი თენგიზი მკაცრი იყო და გვთხოვდა, ყველაფერი გაგვეკეთებინა ზედმიწევნით კარგად, მაგრამ ამავე დროს იყო ძალიან საინტერესო, რადგან ჯერ ერთი, იმაღლებდი ცოდნას, მიმოწერა გვქონდა, მსოფლიოს წამყვან მეცნიერებთან, მაგ. იგივე ენტონი ფაუჩისთან, 1998 წელს ჩატარდა საქართველოსა და NIH-ის ერთობლივი კონფერენცია, რომელშიც წამყვანი მეცნიერები მონაწილეობდნენ. თანამშრომლები ხშირად ვესწრებოდით აივ-შიდს-ის კონფერენციებს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში, ეს 90-იან წლებში იშვიათობა იყო. მაგრამ რასაც მინდა განსაკუთრებით ხაზი გავუსვა, ეს იყო არაჩვეულებრივი კოლექტივი, გამორჩეული პროფესიონალებით, რომლებიც დღეს ძალიან წარმატებულები არიან და მუშაობენ საქართველოშიც და ამერიკის შეერთებულ შტაებშიც. ამდენი წელია, წამოსული ვარ და ისევ ამ ოჯახის წევრად მიმაჩნია თავი.
- თქვენი გადმოსახედიდან, რამდენად დიდი საფრთხის წინაშე დგას მსოფლიო?
- საფრთხე რომ სერიოზულია, ამაზე სტატისტიკა მიუთითებს. ვიცით, რა მდგომარეობა იყო ჩინეთში, იტალიაში, რაც ჯერაც არ არის დამთავრებული, დაახლოებით მსგავსი სიტუაციაა ესპანეთში, იმედია, ნაკლები დანაკარგებით. იზრდება ინფიცირებულების რიცხვი ინგლისში, გერმანიაში და ევროპის სხვა ქვეყნებში. ამერიკის შეერთებული შტატები ინფიცირებულების რიცხვით ამჟამად პირველ ადგილზეა მსოფლიოში. სამწუხაროდ, საქართველოც ვერ გადაურჩა ეპიდემიას, დღეისთვის 90 დაავადებულია, თუმცა მინდა აღვნიშნო, რომ სხვა ქვეყნებთან შედარებით ჩვენთან უკეთესი მდგომარეობაა. ქართველი ეპიდემიოლოგებისა და ინფექციონისტების მიერ გადაგმული ნაბიჯები ძალიან ეფექტიანი გამოდგა, ლუგარის ლაბორატორიის წვლილი ვირუსთან ბრძოლაში საერთოდ ფასდაუდებელია. შედარებისთვის, პირველი შემთხვევების გამოვლინებისთანავე საქართველოში ტესტის პასუხი რამდენიმე საათში იყო ცნობილი, მაშინ როდესაც ამერიკაში ამას რამდენიმე დღე სჭირდებოდა. რისკი, რა თქმა უნდა, ძალიან დიდია, აუცილებელია სხვა ქვეყნების შეცდომების გათვალისწინება და შეძლებისდაგვარად თავიდან აცილება. ყველა მაქსიმალურად უნდა ვეცადოთ, დავრჩეთ სახლში და გავწყვიტოთ ინფექციის პოტენციური გავრცელების ჯაჭვი. ეს თითოეული ადამიანის მოქალაქეობრივი ვალდებულებაა, ამით ფასდაუდებელ სამსახურს გავუწევთ ქვეყანას.
ხაზგასმით მინდა აღვნიშნო, როგორი აუცილებელია რელიგიურ დაწესებულებებში შეკრებების მაქსიმალურად შეზღუდვა. შეგახსენებთ, რომ ირანში, სამხრეთ კორეაში, საფრანგეთში, ამერიკაში რამდენიმე კლასტერია, რომელიც სწორედ ასე წარმოიქმნა, ერთმა დაავადებულმა შეძლო ასეულობით სხვა ადამიანის დაინფიცირება. პანდემიამ უამრავი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა და სამწუხაროდ, ჯერ კიდევ არ ვიცით, რა იქნება უახლოეს მომავალში, თუმცა იმდენადაა მთელი მსოფლიოს სამედიცინო და არა მარტო სამედიცინო საზოგადოება კონცენტრირებული და მობილიზებული ამ მიმართულებით, დარწმუნებული ვარ, კორონავირუსს აუცილებლად დავამარცხებთ, ეფექტური სამკურნალო საშუალების აღმოჩენით, ვაქცინის შემუშავებით, თვითიზოლაციით და კარანტინით.
- რას გვეტყვით კორონავირუსის ირგვლივ გავრცელებულ სამკურნალო მითებზე?
- წარმოუდგენელი მითები ვრცელდება ვირუსის დასამარცხებელ საშუალებებზე და ამას სავალალო შედეგებიც მოჰყვა, მაგ. აშშ-ის პრეზიდენტმა ერთ-ერთ ბრიფინგზე განაცხადა, რომ კორონავირუსის სამკურნალოდ ეფექტურია პრეპარატი ქლოროქინი (პლაქვენილი), რომელიც მალარიის საწინააღმდეგო პრეპარატია. საქმე იმაშია, რომ ეს პრეპარატი გამოსცადეს საფრანგეთში კორონავირუსის წინააღმდეგ პაციენტების მცირე ჯგუფზე და იყო მოსაზრება, რომ იგი გარკვეულწილად, რაღაც ხარისხით ებრძვის კორონავირუსს, თუმცა მას აქვს ტოქსიური გვერდითი ეფექტები და მისი გამოყენება მხოლოდ ექიმის მკაცრი მეთვალყურეობის ქვეშ შეიძლება. ერთ-ერთმა მოქალაქემ ამერიკაში იყიდა ამ პრეპარატის აკვარიუმის საწმენდი ფორმა და დაიღუპა. ამიტომ ექიმის რჩევის გარეშე ყოველგვარი თვითმკურნალობისგან თავი უნდა შევიკავოთ. ალკოჰოლი მხოლოდ ზედაპირების და ხელების დასამუშავებლად შეიძლება გამოვიყენოთ. ნიორს კი კორონავირუსთან არანაირი შეხება არა აქვს.
- ყველაზე მარტივად როგორ უნდა დაამარცხოს ორგანიზმმა ვირუსი ეპიდემიის დროს.
- არა მარტო ეპიდემიის დროს, ზოგადად ვირუსის თავიდან ასაცილებლად უპირველეს ყოვლისა უნდა ვეცადოთ, ვიცხოვროთ ცხოვრების ჯანსაღი წესით, მივირთვათ ბევრი ხილი და ბოსტნეული, ვივარჯიშოთ, უარი ვთქვათ მავნე ჩვევებზე, როგორიცაა სიგარეტის მოწევა (როგორც ცნობილია, კორონოვირუსით ინფექცია გაცილებით უფრო მძიმედ მიმდინარეობს მწეველებში), გადაჭარბებული რაოდენობით ალკოჰოლური სასმელების მიღება. ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია, ჩავიტაროთ აცრა სეზონური გრიპის წინააღმდეგ და ხანშიშესულებმა ჩაიტარონ პნევმოკოკის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია, რათა კორონავირუსით გამოწვეულ პნევმონიას ბაქტერიული პნევმონიაც რომ არ დაერთოს. თუ ვირუსი მაინც შეგეყარათ, მსუბუქი ფორმის შემთხვევაში, სიმპტომატური მკურნალობა, სიცხის დამწევი საშუალებები, დიდი რაოდენობით სითხეები და ა.შ. რთულ შემთხვევებში უნდა მივმართოთ ექიმს.
